HİPERTANSİYON (YÜKSEK TANSİYON)
Yüksek Tansiyon Nedir?
Yüksek tansiyon, kanın atardamar duvarlarına yaptığı baskının sürekli olarak çok yüksek olduğu durumdur. Bu durum zamanla atardamarlarınıza zarar verebilir ve kalp krizi veya felç gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu yaygın duruma başka bir deyişle “hipertansiyon” denir.
Sağlık uzmanları yüksek tansiyonu “sessiz katil” olarak adlandırır çünkü genellikle hiçbir belirti göstermez. Bu nedenle bir sorun olduğunun farkında olmayabilirsiniz, ancak vücudunuzda hasar oluşmaya devam eder.
Tansiyon nedir?
Tansiyon (kan basıncı), kanın damar duvarlarına yaptığı basıncın ölçümüdür. Tansiyon ölçümünüz iki sayıdan oluşur:
- Üst sayı, sistolik kan basıncıdır ve kalbinizin kasılıp atardamarlarınıza kan pompaladığı sıradaki basıncı ölçer.
- Alt sayı, diyastolik kan basıncıdır ve kalbinizin gevşediği, yani atımlar arasında olduğu sıradaki basıncı ölçer.
Sağlık uzmanları tansiyonu milimetre cıva (mmHg) birimiyle ölçer.
Yüksek Tansiyonum Olduğunu Nasıl Anlarım?
Tansiyonunuzun yüksek olup olmadığını öğrenmenin tek yolu, tansiyonunuzu ölçtürmektir. Bunu, sağlıklı hissetseniz bile yılda bir kez sağlık kontrolüne giderek yapabilirsiniz. Yüksek tansiyonunuz olsa bile kendinizi hasta hissetmeyebilirsiniz veya yakınmanız olmayabilir. Bu nedenle, bu kontroller hayati önem taşır ve hayat kurtarıcı olabilir. Tansiyonunuz normal aralığın üzerindeyse, doktorunuz tansiyonunuzu düşürmek için yaşam tarzı değişiklikleri ve/veya ilaçlar önerecektir.
Yüksek Tansiyon Nedir?
Uluslararası kılavuzlar bölgesel olarak küçük farklılıklar gösterse de bizim de bir parçası olduğumuz Avrupa kılavuzlarında hipertansiyon şu şekilde tanımlanır:
- Sistolik kan basıncı ³ 140 mmHg ve/veya
- Diyastolik kan basıncı ³ 90 mmHg
Yüksek Tansiyon Ne Kadar Yaygındır?
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, dünya genelinde 30 ile 79 yaş arasındaki 1,2 milyardan fazla insan hipertansiyona sahiptir. Bu bireylerin yaklaşık 3’te 2’si düşük veya orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır.
Yüksek Tansiyonun Belirtileri ve Semptomları Nelerdir?
Genellikle yüksek tansiyon hiçbir belirti veya semptom göstermez. Bu nedenle yüksek tansiyon “sessiz katil” olarak bilinir. Yıllarca yüksek tansiyona sahip olabilir ve bunu fark etmeyebilirsiniz. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, hipertansiyonu olan yaklaşık iki yetişkinden birisi (hastaların yaklaşık %50’si) yüksek tansiyona sahip olduğunu bilmemektedir.
Hipertansif kriz nedir?
Kan basıncınız 180/120 mmHg veya daha yüksek olduğunda, baş ağrısı, kalp çarpıntısı veya burun kanaması gibi belirtiler yaşayabilirsiniz. Bu kadar yüksek bir kan basıncı, acil tıbbi müdahale gerektiren hipertansif bir krizdir.
Yüksek Tansiyon Türleri Nelerdir?
Sağlık uzmanınız sizi iki yüksek tansiyon türünden biriyle teşhis edebilir:
- Esansiyel (Birincil) Hipertansiyon: Yetişkin vakalarının yaklaşık %98’ini oluşturan bu daha yaygın yüksek tansiyon türünün ortaya konmuş net bir sebebi yoktur. Çeşitli çevresel faktörlerce (obezite, tuzlu beslenmek, hareketsizlik ve stres…vb) tetiklenebilir ancak genellikle genetik yatkınlık ile ilişkilidir.
- Sekonder (İkincil) Hipertansiyon: Bu tür yüksek tansiyon, genellikle başka organ sistemlerinde (böbrekler, böbrek üstü bezleri, paratiroid gibi) veya salgı bezleri sisteminde (endokrin sistem) problem olduğunda oluşur ve nadiren görülür.
Bunlar dışında belirli durumlarda ortaya çıkan veya kaybolan tansiyon türleri de vardır:
- Beyaz önlük hipertansiyonu: Evde tansiyonunuz normaldir, ancak hastanede veya sağlık kuruluşunda kan basıncınız yüksek ölçülür.
- Maskelenmiş hipertansiyon: Sağlık kuruluşunda tansiyonunuz normaldir, ancak evde kan basıncınız yüksektir.
- Sürekli hipertansiyon: Tansiyonunuz hem sağlık kuruluşlarında hem de evde yüksektir.
- Gece hipertansiyonu: Tansiyonunuz uyurken yükselir
Yüksek Tansiyon Genetik midir?
Araştırmalar, genlerin yüksek tansiyonda rol oynadığını ortaya koymaktadır. Yakın biyolojik aile üyelerinizden bir veya daha fazlasında yüksek tansiyon varsa, sizin de bu duruma sahip olma riskiniz artar.
Yüksek Tansiyon İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
- Yüksek tansiyon, kardiyovasküler hastalık veya diyabet öyküsü olan biyolojik aile üyelerine sahip olmak
- 55 yaşın üzerinde olmak
- Siyahi olmak
- Kronik böbrek hastalığı, metabolik sendrom, obstrüktif uyku apnesi veya tiroid hastalığı gibi belirli tıbbi durumlara sahip olmak
- Aşırı kilolu veya obez olmak
- Yeterince egzersiz yapmamak
- Sodyum oranı yüksek yiyecekler tüketmek
- Sigara içmek veya tütün ürünleri kullanmak
- Aşırı alkol tüketmek
Hipertansiyonun Komplikasyonları Nelerdir?
Tedavi edilmeyen hipertansiyon ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir:
- Koroner arter hastalığı ve kalp krizleri
- İnme (geçici veya kalıcı felçler)
- Bacak damarlarında darlık ve tıkanıklıklar
- Böbrek hastalığı ve böbrek yetmezliği
- Gebelik sırasında komplikasyonlar
- Göz hasarı (retinopati)
- Demans (damarsal demans)
Yüksek Tansiyon Nasıl Teşhis Edilir?
Doktorunuz yüksek tansiyonu genellikle koldan ölçüm yapan tansiyon aletiyle ölçerek teşhis eder. Genellikle yıllık sağlık kontrolleri ve diğer randevularda tansiyonunuz ölçülür. İki veya daha fazla randevuda yüksek tansiyon ölçümleri alırsanız, doktorunuz size yüksek tansiyonunuz olduğunu söyleyebilir. Olası nedenleri belirlemek için hekiminiz tıbbi geçmişinizi ve yaşam tarzınızı detaylı olarak sorgulayıp sizi muayene edecektir.
Yüksek Tansiyon Tedavileri Nelerdir?
Yüksek tansiyon tedavileri yaşam tarzı değişikliklerini, ilaçları ve bazı özel durumlarda girişimsel tedavileri içerir. Sağlık uzmanları, tansiyon ölçümleriniz, yüksek tansiyon nedenleriniz ve altta yatan durumlarınıza bağlı olarak tedavi önerirler.
Tansiyonu Düşürmek İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Tansiyonunuzu doğal yollarla düşürüp düşüremeyeceğinizi merak ediyor olabilirsiniz. Evet, bazı durumlarda tansiyonu ilaçsız düşürmek mümkündür. Örneğin, tansiyonunuz yükselmişse veya sınırda yüksek/erken evre kan basıncı değerleriniz (sistolik 120-139 mmHg ve/veya diyastolik 80-89 mmHg kan basıncı değerleri) varsa, uzmanınız yaşam tarzı değişiklikleriyle başlamayı önerebilir.
Tansiyonunuzu doğal yollarla düşürmenin kanıtlanmış yöntemlerinden bazıları şunlardır:
- Sağlıklı bir kiloda kalın: ağlık uzmanınız size uygun bir hedef aralık belirleyebilir.
- Sağlıklı beslenin: Akdeniz Tipi Diyet ve DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) diyeti tavsiye edilen beslenme şekillerini içerir. Genel anlamda bu beslenme tarzları; az tuzlu besinler, meyveler, sebzeler, tam tahıllar ve düşük yağlı süt ürünleriyle doludur.
- Tuzu azaltın: Günlük tuz tüketimi 5 gr’ın altında tutulmalıdır.
- Yeterli potasyum alın: Gıdalarla (takviyeler yerine) günde 3.500 ila 5.000 miligram tüketmeye çalışın. Potasyum açısından zengin yiyecekler arasında muz, avokado ve kabuklu patates bulunur.
- Egzersiz yapın: Sağlık uzmanınızdan başlamanız için ipuçları isteyin. Genel olarak, yavaş başlayın ve haftada 150 dakikalık aerobik egzersize kadar çıkın. Hafif ağırlık kaldırma gibi direnç egzersizleri de faydalıdır.
- Alkolü sınırlayın: Alkol içeren içecekler tüketmeyi tercih ederseniz, bunu ölçülü bir şekilde yapın.
Bazı durumlarda uzmanlar, tansiyonu düşürmek için yaşam tarzı değişikliklerini ilaçlarla birlikte önerir.
Tansiyonu Düşürmek İçin Kullanılan İlaçlar Nelerdir?
Başlangıç tedavisinde en etkili ve yaygın olarak reçete edilen dört tür tansiyon ilacı şunlardır:
- Anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri: Vücutta doğal olarak tansiyonu düzenlemek için kullanılan anjiyotensin II hormonunun üretimini engellerler.
- Anjiyotensin II reseptör blokerleri (ARB’ler): Bu hormonun kan damarlarındaki reseptörlere bağlanmasını engellerler.
- Kalsiyum kanal blokerleri: Kalsiyumun kalp ve kan damarlarının kas hücrelerine girmesini engelleyerek bu damarların gevşemesine yardımcı olur.
- Diüretikler (su veya sıvı hapları): Vücuttan fazla sodyumu atar ve kandaki sıvı miktarını azaltır. Diüretikler genellikle diğer tansiyon ilaçlarıyla birlikte alınır.
- Beta blokerler: Beta blokerler, beta-adrenoseptör isimli reseptörlere bağlanarak norepinefrin ve epinefrin gibi stres hormonlarının bu reseptörlere bağlanmasını engellerler. Bu sayede, kan basıncı ve nabız sayısını azaltarak kan basıncını azaltırlar.
Sağlık uzmanınız, tansiyonunuzu daha iyi yönetmek için bu temel ilaçlarla birlikte başka grup ilaçlar da önerebilir.
İlaçların olası yan etkileri hakkında doktorunuzla konuşun. Endişelendiğiniz yan etkiler yaşarsanız, doktorunuz ilaç dozunuzu değiştirebilir veya farklı bir ilaç deneyebilir. İlaçları kendi kendinize bırakmayın.
Hamilelik sırasında bazı ilaçlardan kaçınılması gerektiğini unutmayın. Hamileyseniz veya hamile kalma ihtimaliniz varsa, bunu mutlaka doktorunuza bildirin
Yüksek Tansiyonu Önleyebilir Miyim?
Yüksek tansiyon geliştirme riskinizi azaltmak için yapabileceğiniz şeyler vardır:
- Sağlıklı bir beslenme planı uygulayın: Bu, tansiyonunuzu normal seviyede tutmanın önemli bir adımıdır. DASH diyeti, diyetinize meyve, sebze ve tam tahıllar ekleyerek yüksek tansiyon gelişme riskini azaltır.
- Sodyumu azaltın: Hipertansiyonu önlemek için diyetinizdeki sodyum miktarını azaltın. Günlük sodyum alımını 1.500 miligramın altında tutmaya çalışın.
- Fazla kilolarınızdan kurtulun ve formda kalın: Diyet ve egzersizle fazla kiloları vermek, tansiyonunuzu daha sağlıklı seviyelere düşürmeye yardımcı olur.
- Fiziksel olarak aktif olun: Basit fiziksel aktiviteler bile (örneğin yürüyüş) tansiyonunuzu ve kilonuzu azaltabilir.
- Alkolü ölçülü tüketin: Kadınlar için günde bir, erkekler için günde iki içkiden fazla tüketmek tansiyonu yükseltebilir.
Yüksek Tansiyonum Varsa Neler Beklemeliyim?
Yüksek tansiyon herhangi bir semptoma neden olmadığı için teşhis aldıktan sonra kendinizi farklı hissetmeyebilirsiniz. Ancak, tansiyonunuzu düşürmek için doktorunuzun talimatlarına uymak önemlidir, böylece ileride komplikasyonlar yaşamak ihtimaliniz azalacaktır.
Yüksek tansiyon komplikasyonlara yol açtığında, koroner arter hastalığı veya periferik arter hastalığı gibi durumların belirtilerini hissetmeye başlayabilirsiniz. Bunlar şunları içerebilir:
- Göğüs ağrısı
- Nefes darlığı
- Bacak ağrısı
Evde Tansiyonumu Kontrol Etmeli Miyim?
Doktorunuz, evde tansiyonunuzu düzenli olarak kontrol etmenizi önerebilir. Birçoğunu eczaneden veya internetten satın alabileceğiniz otomatik elektronik tansiyon aletlerini kullanabilirsiniz. Bazı hastalar için, doktor tarafından 24 saatlik ambulatuvar tansiyon takibi (tansiyon holter) takılması gerekebilir.
Yüksek Tansiyon Ne Kadar Sürer?
- Primer yüksek tansiyon: Ömür boyu
- Sekonder yüksek tansiyon: Altta yatan tıbbi sorunun tedavisinden sonra tansiyonunuz düşebilir. Eğer bir ilaç tansiyonunuzu yükselttiyse, farklı bir ilaca geçmek tansiyonunuzu düşürebilir.
Doktorumu Ne Zaman Görmeliyim?
Hiçbir şikayetiniz olmasa da, doktorunuzun belirlediği takip planı ve takip aralığı dahilinde kontrolleriniz mutlaka yaptırın. Stabil hastalarda yılda bir kez doktor muayenesi ve gerekli testlerin yapılması yeterli iken, tansiyon kontrolünün görece zor olduğu veya hedef organ hasarı oluşan vakalarda, doktor vizitlerinin daha sık aralıklarla yapılması gerekebilir.
Acil Servise Ne Zaman Gitmeliyim?
Hipertansif kriz belirtileri ile birlikte kan basıncınızı yüksek ölçüyorsanız 112’yi veya yerel acil numarayı arayın ve vakit kaybetmeden hastaneye başvurun. Hipertansif kriz belirtileri şunları içerir:
- Nefes darlığı
- Şiddetli baş ağrısı
- Göğüs ağrısı
- Bulanık görme
- Kalp çarpıntısı
- Kaygı
- Baş dönmesi
- Burun kanaması
- Kusma
Hipertansiyon tedavisinde kullanılan ilaç dışı tedaviler var mıdır?
Evet, seçilmiş bazı hastalarda ilaç dışı girişimsel tedaviler mevcuttur:
- Renal Arter Stentleme: Özellikle dirençli hipertansiyonu olan ve böbrek atardamarlarında darlık tespit edilen hastalarda uygulanan yöntemdir. Daralmış böbrek atardamarına anjiyografik yöntem ile stent yerleştirilerek darlık açılır.
- Renal Denervasyon (Renal Ablasyon): Özellikle esansiyel hipertansiyonu olan ve kan basıncı yaşam tarzı değişikliği ve ilaçlarla kontrol edilemeyen hastalarda, böbrek atardamarlarının yakınındaki sempatik sinir liflerine ısı verilmesi yolu ile ablasyon yapılması işlemidir. Seçilmiş vakalar için tedaviyi tamamlayıcı, etkin ve güvenli bir işlemdir.
Doktoruma Hangi Soruları Sormalıyım?
Yüksek tansiyon riskinizi öğrenmek veya mevcut yüksek tansiyonu yönetmek için şu soruları sorabilirsiniz:
- Ortalama tansiyon ölçümüm nedir?
- Benim için ideal tansiyon ölçümü ne olmalı?
- Evde tansiyon ölçüm cihazı kullanmalı mıyım?
- Hangi yaşam tarzı değişikliklerini yapmalıyım?
- Hangi egzersizleri yapmalıyım?
- İlaç kullanmalı mıyım? Öyleyse, hangilerini kullanmalıyım?
- Kullanacağım ilaçların potansiyel yan etkileri nelerdir?
- Hamile kalırsam bu ilaçları kullanmaya devam edebilir miyim?
- Hangi takviyeler veya reçetesiz ilaçları kullanmamalıyım?
Takviyeler veya gıdalar tansiyonu düşürebilir mi?
Araştırmalar, DASH diyeti uygulamanın tansiyonu doğal yollarla düşürmek için etkili bir yöntem olduğunu desteklemektedir. Beslenme tercihleriyle potasyum alımını artırmak ve sodyumu azaltmak, bu konuda spesifik stratejiler arasında yer alır.
Tansiyonu düşürmek için birçok başka diyet yöntemiyle ilgili bilgilerle karşılaşabilirsiniz. Ancak bu yöntemlerin etkili olduklarını destekleyen aynı düzeyde veya kalitede kanıtlar mevcut değildir. Bu yöntemler şunları içerir:
- Probiyotikler,
- Daha yüksek protein, keten tohumu, balık yağı veya lif alımı,
- Sarımsak,
- Bitter çikolata,
- Çay veya kahve,
- Kalsiyum veya magnezyum takviyeleri,
- Düşük karbonhidratlı, vejetaryen veya Akdeniz diyeti.
Tüketici olarak dikkatli olun ve daha fazla bilgi edinmek için sağlık uzmanınızla konuşun.
Hekiminizden not:
Yüksek tansiyon, yıllar içinde fark edilmeden ortaya çıkabilen ciddi ancak sessiz bir durumdur. Düzenli kontroller için bir sağlık uzmanına görünmek, tansiyon değerlerinizi öğrenmenize yardımcı olabilir. Tansiyon seviyelerinizi bilmek, arterlerinizi sağlıklı tutmaya yardımcı olacak yaşam tarzı değişiklikleri yapmaya yönelik ilk adımdır.
